مروری بر گلسنگ ها به عنوان نشانگرهای زیستی سنجش آلودگی هوا و محیط زیست

نوع مقاله : علمی-مروری

نویسنده

پژوهشگر علوم گیاهی، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران.

10.22092/bcpp.2023.362957.340

چکیده

افزایش روز افزون جمعیت انسانی، بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی و رشد صنعتی چشمگیرکشورها در مدت زمان کوتاهی، موجب تغییرات بنیادی و غیر قابل برگشتی در چرخه‌های زیستی- بیوشیمیایی اکوسیستم‌های طبیعی کره زمین و آلودگی گسترده محیط زیست، آب، خاک و هوای پیرامون ما شده، این عوامل در نهایت منجر به بروز رخدادهای غیرطبیعی مانند تغییرات اقلیمی و خطر انقراض بسیاری از گونه‌های گیاهی، جانوری و میکروارگانیسم‌ها می‌شود. با اینکه استفاده از فن‌آوری‌های نوین منجر به توسعه صنعتی، کشاورزی و اقتصادی جوامع انسانی شده، اما اثرات منفی زیست محیطی بسیاری را در پی داشته است. رها شدن انواع آلاینده‌های محیطی و جوی در محیط زیست، مانند آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، اکسیدهای نیتروژن و گوگرد، فلزات سنگین و غیره نه فقط سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کند بلکه سلامت سایر موجودات زنده را نیز به‌طور جدی در معرض خطر و تهدید قرار می‌دهد. چندین دهه است که استفاده از موجودات زنده به‌عنوان نشانگرهای زیستی جهت کسب اطلاع در مورد میزان و نوع آلاینده‌های محیطی متداول شده است. با استفاده از نشانگرهای زیستی می‌توان نشانه‌های اولیه آلودگی‌های محیطی و جوی و تنوع آلاینده‌ها را ردیابی کرد. موجودات زنده مختلفی به‌عنوان نشانگرهای زیستی جهت دیده‌بانی زیستی و ردیابی (پایشگر زیستی) آلودگی هوا استفاده می‌شوند، از جمله این موجودات، گلسنگ‌ها هستند که یکی از مهمترین «نشانگرهای زیستی» برای پایش کیفیت هوا، سنجش انباشت فلزات سنگین در محیط، سنجش سلامت جنگل‌ها ، بررسی میزان آسیب لایه اوزون و کسب اطلاعات آلاینده‌ها و تنوع آلودگی در سطح محلی و منطقه‌ای هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


Borodo, I. M., Sharnoff, S. & Sharnoff, S. D., 2001. Lichens of North America. Yale University Press,795p.
Nash, TH., 2001. Lichen Biology. Department of Botany, Arizona State University, Cambridge University Prees, 303p.
Nimis, P.L., Scheidegger, C. & Wolseley, P.A. 2002. Monitoring with Lichens-monitoring Lichens. Nato Scienence Series. IV. Springer, 266p.
Purvis, W. 2000. Lichens, Smithsonian Institution Press. U. S. A.-Washington, D. C. 112p.
Sparkman, O. David. 2000. Mass spectrometry desk reference. Pittsburgh: Global View Pub, 198p. 
Safavi, S.R., Kazemi, S.S. & Siavash, B. 2018. Introducing a number of lichens as bioindicators in the country. Iran Nature, 3(3): 18- 21. 
Seaward, M.R.D., Sipman, H.J.M. & Sohrabi, M. 2008. A revised checklist of Lichenicolous and allied fungi for Iran. Sauteria, 15: 459-520.
Siavash, B. & Safavi, S. R. 2020 a. A review of the role of epiphytic lichens as biomonitors of air pollution. The 7th National Congress of Biology and Natural Sciences of Iran.Tehran, 8 Jun. 2020: 6p.
Siavash, B. & Safavi, S. R. 2020 b. Study of the role of Lichens and biofilms in the biodeterioration or protect of stone mounuments. The 10th National Conference on Agriculture and Natural Resources of Iran. Tehran, 7 Jul. 2021: 6p.
Sohrabi, M., Hassanzadeh, N., Hedayatzadeh, F. & Mofidi, M. 2021. Air quality and trace elements biomonitoring in Tehran urban areas using epiphytic lichens. Iran Journal Health and Environment, 13(4): 705-734.